1. GİRİŞ
9 Ağustos 2016 tarih, 29796 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren, 15.07.2016 kabul tarihli 6728 sayılı “Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, 5941 sayılı Çek Kanunu’na (“Kanun”) önemli değişiklikler getirmiş olup, bu değişiklikler sonucunda 2012 yılında kanundan çıkarılan “karşılıksız çek sebebiyle hapis cezası” şeklindeki cezai sorumluluğun yeniden önü açılmıştır. İşbu soru cevap yazımız ile Çek Kanunu’nda yapılan değişikliklerin hukuki ve cezai sonuçları değerlendirilecektir. Yazımızın sonunda, değişen maddelerin ilk ve son halleri de incelemeniz için tarafımızca derlenmiştir.
1. Çek Kanunu’nda Yapılan Değişiklik İle Birlikte Çeki Karşılıksız Çıkanlar Hakkında Hapis Cezası Getirilmiş midir?
Aşağıda ayrıntılı olarak cevaplandırılacak olmak ile birlikte şu şekilde cevap verilebilir: Çeki karşılıksız çıkan kişi eğer hakkında hükmedilecek olan adli para cezasını ödemez ise bunun sonucunda hapis cezası ile cezalandırılacaktır. Diğer bir ifade ile Çek Kanunu’ndaki değişiklik ile birlikte hapis cezasının önü açılmıştır diyebiliriz.
2. Çek Kanunu’nda Hangi Başlık Altında Değişiklikler Yapılmıştır?
Çek Kanununda:
– Bankaların yükümlülükleri,
– Karşılıksız çekte sorumluluk,
– Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı ve bu yasakların kaldırılması,
Başlıkları altında değişiklikler yapılmıştır.
3. Bankanın Çek Hesabı Açtırmak İsteyenlere Yönelik Araştırma Yükümlülüğünde Değişiklik Oldu mu?
Evet. Yapılan değişiklikle birlikte, başvuruda bulunanlardan yasaklılık durumuna ilişkin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kayıtlarını, açık kimliklerini saptamak için fotoğraflı nüfus cüzdanı, pasaport veya sürücü belgesi örneklerini, yerleşim yeri belgelerini, vergi kimlik numaralarını, tacir olanların ayrıca ticaret sicili kayıtlarını, esnaf ve sanatkâr olanların ise esnaf ve sanatkâr sicili kayıtlarını almak ve bunları hesabın kapatıldığı tarihten itibaren on yıl süreyle saklamakla yükümlüydüler. Yapılan değişiklik ile birlikte bankanın, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kayıtları yerine ve yukarıda sayılan diğer evraklara ek olarak, Risk Merkezi ile Adli Sicil Kayıtlarını almaları yükümlülüğü getirilmiştir.
4. Banka Çalışanıyım, Çalıştığı Şirkette Yönetim Organında Görevli Olanlar veya İmza Yetkilisi Olanlar İle İlgili Ne Yapmam Gerekir?
Bankalar, dolayısıyla işlemi yapılan ilgili çalışan, gerçek veya tüzel kişi adına açılması talep olunan çek hesaplarında bunların, sermaye şirketlerinde ayrıca yönetim organında görev yapanlar ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkililerinin çek hesabı açma yasağının bulunmadığı hususunu kontrol ederek, yasağın bulunmadığına ilişkin sorgulama sonucunu muhafaza etmekle yükümlüdürler. Bankalar çek hesabı açtıkları kişiler ile çek hesabı sahibi tüzel kişi ise hesap açılış tarihi itibarıyla tüzel kişi tarafından bildirilen işlem yetkililerini karekod okutma ve bilgi paylaşım sistemine kaydeder.
5. Karekodlu çek nedir?
6102 sayılı Kanunun 780 inci maddesi Çekin’in unsurlarını düzenlemektedir. Bu maddeye yeni unsurlar olarak, “Banka tarafından verilen seri numarası” ve “Karekodu” unsur olarak eklenmiştir. Aynı maddede karekodunun aşağıdaki bilgi ve verilere erişim sağlayacak bir sisteme entegre olacağı belirtilmiştir;
a) Çek hesabı sahibinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,
b) Çek hesabı sahibinin tacir olması hâlinde, ticaret siciline tescil edilen yetkililerinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,
c) Çek hesabı sahibinin, çek hesabı bulunan toplam banka sayısı,
d) Çek hesabı sahibine ait bankalara ibraz edilmemiş çek adedi ve tutarı,
e) Düzenlenerek bankalara teslim edilen çeklerin adedi ve tutarı,
f) Son beş yıl içerisinde ibrazında ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
g) İbraz edilen ilk çekin ibraz tarihi,
h) İbraz edilen son çekin ibraz tarihi,
ı) İbrazında ödenen son çekin ibraz tarihi,
i) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve halen ödenmemiş çeklerin adedi ve tutarları,
j) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve sonradan ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
k) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören son çekin ibraz tarihi,
l) Çek hesabı sahibi hakkında çek hesabı açma yasağı bulunup bulunmadığı, varsa yasaklama kararının tarihi,
m) Her bir çek yaprağı ile ilgili olarak tedbir kaydı olup olmadığı,
n) Çek hesabı sahibi tacirse, iflasına karar verilip verilmediği, iflasına karar verilmişse kararın tarihi.
6. Karekod ile Sağlanan Bilgilere Kimler Ulaşabilir?
Karekod ile sağlanan bilgiler, çek hesabı sahibi ya da cirantanın rızası aranmaksızın üçüncü kişilerin erişimine sunulur.
7. Lehime çek keşide edildi. Bir şey yapmam gerekir mi?
Evet. Yapılan değişiklikle birlikte lehine karekodlu çek düzenlenen lehdar, teslim aldığı çeki Türk Ticaret Kanununun 780 inci maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen sisteme kaydeder. Karekodlu çekin sisteme kaydedildiği tarihten sonra çek düzenleyen tüzel kişinin temsilcilerinde meydana gelen değişiklikler, çek hesabı sahibi tüzel kişinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
8. Değişiklikten Önce Çeki Karşılıksız Çıkan Kişi Ne Tür Yaptırımlarla Karşılaşıyordu?
Değişiklik öncesinde, bir çekin karşılıksız çıkması durumunda, eğer çek hamili talepte bulunursa ilgili Cumhuriyet Savcısı tarafından çek hesabı sahipleri hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı getirilebiliyordu. Ancak söz konusu kişilerle ilgili herhangi bir adli para cezası veya hapis cezası söz konusu olmamaktaydı.
9. Karşılıksız çıkan çek ile ilgili çek hamili, kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine ilişkin icra takibi yapmanın yanında Cumhuriyet Başsavcılığına da başvurulabildiğini belirttiniz. Bu hükümle ilgili bir değişiklik var mıdır?
Evet. Değişiklik ile birlikte, çek hamili, kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine ilişkin icra takibi yapmanın yansıra Cumhuriyet Başsavcılığına yerine İcra Mahkemesine başvurabilecektir.
10. Yeni Düzenlemenin Çeki Karşılıksız Çıkan Kişi Bakımından Yaptırımları Nelerdir?
Düzenleme ile değişen 5. Madde ile birlikte, çekin karşılıksız çıkması neden olanlar hakkında çek düzenleme yasağı ve çek hesabı açma yasağı ile birlikte adli para cezası ve hapis cezası verilmesi de hükme bağlanmıştır.
11. Adli Para Cezasının Miktarı Nedir?
Yeni 5. Maddeye göre her bir çekle ilgili olarak binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunacaktır.
12. Binbeşyüz Gün Adli Para Cezası’nın Bedel olarak Karşılığı Nedir?
Bir günlük adli para cezası, çek hesabı sahibinin ödeme gücüne göre 20-TL ile 100-TL arasında belirlenmektedir. Bu halde Binbeşyüz güne tekabül eden bedel de 30.000- TL ile 150.000-TL arasında belirlenecektir.
13. Bu Durumda Kişinin Ekonomik Gücüne Göre Belirlenecek Günlük Adli Para Cezasının BinBeşYüz ile Çarpımı Sonucunda Çıkan Bedele Göre Mi Ceza Miktarı Belirlenir?
Kural olarak evet. Ancak, yeni düzenleme gereğince bu çıkan miktar eğer ilgili çekin karşılıksız kalan bedeline eklenecek faiz miktarı ve icra takibi ile yargılama giderleri toplamından az olur ise, işbu karşılıksız bedel, faiz miktarı ve icra takibi ile yargılama giderleri toplamı tutarında oluşacak bedel karşılığı adli para cezasına hükmedilecektir.
14. Çeki Karşılıksız Çıkan Bir Tüzel Kişi ve/veya Anonim Şirket veya Limited Şirket İse Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı Kimler Hakkında Uygulanır?
Böyle bir durumda, yasaklar hem ilgili tüzel kişi ve/veya şirketin kendisi, hem o ilgili çekte imzası bulunan şirket yetkilisi hem de anonim şirketlerde yönetim kurulu üyeleri limited şirketlerde ise şirket müdürleri bakımından ayrı ayrı uygulanacaktır.
15. Bu Davalar Hangi Mahkemelerde Görülecektir?
Davalar, çekin tahsili için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikayetçinin yerleşim yerindeki icra mahkemelerinde görülür.
16. Çek Hesabında Çekin Karşılığını Bulundurma Yükümlülüğü Kimdedir?
Bu yükümlülük kural olarak hesap sahibinindir. Eğer bu bir şirket ise ve şirketin mali işlerinin yürütme yetkisi bakımından bir kişi yetkilendirilmişse sorumlu bu kişi olur. Böyle bir yetkilendirme yapılmamışsa, tüm yönetim organı yani anonim şirketlerde yönetim kurulu üyeleri, limited şirketlerinde şirket müdürleri sorumlu olacaktır.
17. Bu Yönetim Kurulu Üyeleri ve/veya Müdürler Bakımından Başka Bir Yaptırım Var mıdır?
Evet. Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilen bu kişiler mevcut görevleri sona erdikten sonra yasaklılık süreleri boyunca başka bir anonim veya limited şirket yönetiminde görev alamayacaklardır.
18. Yapılan Yargılama Sonunda Adli Para Cezası Verildi ancak Bu Ceza Ödenmedi. Sonucu Ne Olacaktır?
Böyle bir durumda kişiye ödeme emri gönderilir ve ödemenin yapılmaması halinde söz konusu adli para cezası karşılığı gün tutarında hapis cezası olarak ceza infaz edilir.
19. Daha Önce Bu Kişinin Benzer veya Farklı Bir Suç İşlememiş Olması Hükmün Açıklanmasının Geriye Bırakılmasını Sağlamaz mı?
Hayır. Kanunun açık hükmü uyarınca bu cezalar bakımından hükmün açıklanmasının geri bırakılması hükümleri uygulanmaz.
20. Daha Önce Bu Kişinin Benzer veya Farklı Bir Suç İşlememiş Olması ve Söz Konusu Adli Para Cezasını Ödeyememesi Halinde Bu Kişinin Kamuya Yararlı Bir İşte Çalışması Şeklinde Cezasının İnfaz Edilmesi Gündeme Gelebilir mi?
Hayır. Yine Kanun’un açık hükmü gereğince adli para cezasını ödemeyen kişi hakkında ancak hapis cezası verilir, bu ceza iyi hal vs. sebeplerle başka bir cezaya çevrilemez.
21. Yargılama Sırasında veya Yargılamadan Sonra Cezasını Ödeyen Kişi Hakkında Ne Şekilde Karar Verilir?
Böyle bir durumda, yargılama devam ediyorsa düşer, karar verilmişse bu kararın bütün sonuçları ile ortadan kaldırılmasına karar verilir ve çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kaldırılır.
22. Çek Bedelini Ödemeyip Adli Para Cezasını Ödeyen veya Hapis Cezası İle Söz Konusu cezayı tamamlayan Kişiler Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağının Kaldırılmasını İsteyebilir mi?
Bu kişiler, cezanın tamamen infaz edildiği tarihten itibaren 3 yıl ve her halükarda yasak tarihinden itibaren 10 yıl geçtikten sonra yasağın kaldırılmasını talep edebilirler